No centenario de "Vento mareiro": Ramón Cabanillas na prensa de Castropol anterior á guerra.

Exemplar da 2ª edición de Vento mareiro (1921)

Mañá, 1 de marzo, cúmprense cen anos da publicación do poemario Vento mareiro de Ramón Cabanillas, na Habana. Conservo con orgullo un exemplar da segunda edición, de 1921 (Ed. Galatea, Madrid), con portada de Castelao e ilustracións interiores de Álvaro Cebreiro.

Aproveitando a data, quero dar conta da presenza do poeta de Cambados na prensa de Castropol rescatando datos que xa incluín nunha análise máis ampla.

Cabanillas no Castropol (1905-1925).

A partir do 20 de xaneiro de 1924 (nº 675) iníciase a publicación dunha serie de entregas co título de “Por la tierra ancestral. Crónicas de un viaje, escritas por el licenciado Tristán de Brul”. Descoñezo a identidade deste viaxeiro, que percorreu Galicia e deixou no xornal ampla crónica das súas andanzas.

No nº 681 do xornal, correspondente ó 20 de marzo de 1924, o cronista, dando conta do seu paso pola ría de Arousa, intercala dous fragmentos do poema “A trainera” que Cabanillas incluíra en No desterro (1913), despois de publicalo previamente na prensa galego-cubana:

[...]

O 10 de maio do mesmo ano (nº 685), contemplando uns piñeirais case na fronteira con Portugal, ó cronista vénselle á cabeza o poema “A sombra do pinal”, que Cabanillas publicara no poemario que hoxe cumpre cen anos, Vento mareiro:

Cabanillas en El aldeano (1929-1933).

O 30 de marzo de 1931, Manuel Marinero, un dos impulsores de El aldeano –o outro xornal de Castropol anterior á guerra-  publica un artigo que el titula “Los deportes expontáneos”, que trata en realidade dos enredos da rapazada da época: loitas, lanzamento de pedras, etc..

Encabeza a colaboración cun breve fragmento do poema “O sábado na escola”, pertencente tamén a a Vento mareiro, no que Cabanillas lembra tamén os seus xogos de antano:

Comezo do artigo de Manuel Marinero, "El aldeano, 30/03/31

Non é moito, pero é o que hai sobre Cabanillas na prensa de Castropol anterior á guerra. Menos hai hoxe. Poderiamos falar algo tamén da profunda amizade entre Cabanillas e Fermín Penzol, nacido en Sahagún de Campos (León) pero intimamente ligado a Castropol. Os dous mantiveron longa e fonda amizade e publicaron conxuntamente en Madrid (1922) a primeira revista infantil en galego (As roladas. Follas dos rapaciños galegos), pero esa xa é outra historia.

Mapa da Terra Eo-Navia.

Mapa da Terra Eo-Navia

Se boto a vista atrás unhas cantas décadas, vexo aínda con claridade aquel indicador de estrada que se me cruzaba diante dos ollos cada día camiño do colexio: 

IRIJO, 19

CARBALLINO, 32

Hoxe sorpréndome de que non me mancase os ollos aquel dobre disparate, daquela, cando a ditadura esmorecía no almanaque, que na cabeciña da xente hai moito máis aguante.

Algúns anos despois o meu equipo xogaba contra o Jove-Lago. E tampouco me mancaba os oídos.

Aínda hoxe, moita xente defende La Coruña, así, co L máis caro do mundo, se botamos contas do que Sir Paco dilapidou dos cartos de todos na súa defensa.

Estragar os topónimos é moi doado e, polo que se ve, tamén resulta doado lograr que nos afagamos ó desastre, mesmo que haxa quen o defenda.

En Galicia, pouco a pouco, moi pouco a pouco, os nomes van volvendo ó seu, pero no territorio de fala galega alleo ás nosas fronteiras administrativas o proceso non resulta tan doado. O desamparo do idioma é total.

Por iso resulta moi valioso o traballo que Carlos Aenlle e Ramón Pais acaban de publicar, coa colaboración económica da Área de Normalización Lingüística da Universidade de Vigo, se non erro nas responsabilidades.

Trátase dun mapa da Terra do Eo-Navia coa toponimia como seica debe ser, que se está distribuíndo xa en papel e que tamén se pode descargar en formato dixital desde o espazo da anl da Uvigo.

Só falta que se vaia asumindo, que a xente se mentalice de que nada se gaña danando os nomes de noso, matando a nosa identidade.

Memoria histórica

Logo do proxecto Nomes e Voces

I

Hai unha chousa á beira dun regueiro. Un apastadoiro con catro ou cinco castiñeiros, algúns fentos e pouco máis. É verán, contra a tardiña.

Hai un corpo de muller deitado, irrecoñecible. As cordas da gorxa están á vista. Á mesma altura vense os ósos dunha man, ensanguentados, que non puideron evitar a ferida.

Hai un rapaz –catorce anos, se cadra- que a ve desde o camiño. Inocente, pensa nun ataque de lobos, que é o que corresponde a historias de vellos que ten oído. Todo cambia cando ergue a vista, uns metros máis alá.

Hai un corpo de home deitado, irrecoñecible. Hai media cabeza rabenada. Unha escopeta tirada enriba do corpo caído de calquera maneira, con cordeis de alpaca de herba que van ata o gatillo desde non se sabe onde.

Hai un rapaz –catorce anos, se cadra- que comprende a escena ó momento e marcha en busca de alguén a quen contarlla. Non sabe aínda que aquela muller era unha veciña boa amiga súa, amiga da familia, desas que van axudar a botar as patacas, a segar a herba...; desas que van moitos, moitos días no verán só a botar un conto mentres non chega a fresca para poder traballar. Desas que, de vez en cando, fan un agasallo.

Despois contáronlle todo. O neno non sabía.

El, o da escopeta, non era nada coma ela. Non falaba. Insocial. Mal encarado. Pasaba poucas veces camiño da taberna, á noitiña, e nunca dicía nada. Salvo eses días, parecía invisible, coma se non existise na parroquia.

Eran matrimonio, separados -"apartados", dicíase daquela- desde moitos anos antes. A xente dicía que se seguían vendo ás agachadas. Naqueles días dixéronse moitas cousas máis. O neno era moi neno e non entendía nada.

II

Hai  un listado de vítimas da barbarie: Nomes e voces. Quen isto escribe busca, por curiosidade, as vítimas da súa parroquia. Só aparece unha: “Home. 28 anos. Canteiro. Xulgado en Pontevedra por adhesión á rebelión co resultado de sentenza a cadea perpetua”.

Nome coñecido. Á memoria vén axiña un home pobre, con sona de enrabechado pero paroleiro. Contaban que mordía as vacas nas orellas cando non lle andaban ó dereito.

- Era el, mamá?
- Non. Era o primo. Chamábanse igual e cadraban tamén os apelidos.

Non fixeron falta moitas señas máis para caer na conta. A resposta activa a memoria, as imaxes: Hai unha chousa á beira dun regueiro...

O home do listado das vítimas da barbarie é o home da chousa, o que segou a vida da súa muller ou exmuller ou o que fose, xusto antes de segar a súa.

III

Un  pensa agora que daquela non lle contaron todo, e pregúntase quen foi o responsable daquela vida que non era vida, daquel silencio e mal encaro, daquelas mortes e de que o rapaz,  tantos anos despois, leve aínda dúas estampas de sangue cravadas na retina.